  
|
Slovenská verzia
Česká verze
Polska wersja
English version
Deutsche Version
Magyar változat
Version française
Kościół św. Jakuba w Lewoczy Zakwaterowanie i usługi
|
Ołtarze Główny ołtarz św. Jakuba Apostoła | Ołtarz św. Janów | Ołtarz św. Anny Ołtarz św. Piotra i Pawła | Ołtarz św. Mikołaja | Ołtarz św. Katarzyny Ołtarz św. Michała Archanioła | Ołtarz 14-stu pomocników w nędzy Ołtarz Dobrego pasterza | Ołtarz Matki Bożej Śnieżnej | Ołtarz Narodzenia Pana Ołtarz Vir dolorum - Macieja Korwina | Ołtarz dwóch Marii | Ołtarz Bożonarodzeniowej predelli Ołtarz św. Elżbiety z Turyngii | Ołtarz Matki Bożej Loretańskej Ołtarz św. Jana Nepomucena | Ołtarzyk św. Katarzyny z Górnych Repasz |
Kościół św. Jakuba w
Lewoczy jest największym gotyckim kościołem na Słowacji. Jest on stale czynny i jako parafialny kościół byłego wolnego królewskiego miasta
Lewocza służy wiernym codziennie już od ponad 700 lat.
Słowacja jest powszechnie znana jako kraj bogaty w różnorodne naturalne piękno i liczne zabytki z dziedziny architektury jak również malarstwa, rzeźby itp. Pod tym względem szczególne znaczenie ma na Słowacji region od pradawna nazywany Spiszem. Na jego terytorium nie tylko rozciągają się prawie całe Wysokie Tatry, ale również Słowacki Raj, duża część Lewockich wierchów, jak i Spisko-gemerskiego Pogórza. Szczególnym fenomenem Spisza są również jego mieszkańcy - Spiszacy, którzy w przeszłości przechodzili znaczną ewolucję. Do pierwotnie mieszkających tu Słowaków przyłączyło się w XII-XIV wieku stosunkowo wielu niemieckich osadników. Przywileje, które dostali od węgierskich władców, umożliwiły im wybudować niezwykle gęstą sieć miast i miasteczek. Nie były to tylko centra ekonomiczne, ale stanowiły również ogniska kultury. Górskie części zasiedliła liczna ukraińsko-rusińska społeczność z właściwą sobie kulturą. Na północy, w regionie Zamagórza, żyje społeczność góralska, mówiąca narzeczem bliskim polskiemu językowi. Szlachta w przeszłości była przeważnie pochodzenia węgierskiego. Swój wkład w kulturowy rozwój włożyła też dość liczna żydowska społeczność ze swoim oryginalnym centrum w Huncowciach. Jest oczywiste, że w przebiegu wieków następowały zmiany w składzie narodowościowym. Następowała asymilacja. Swoje piętno pozostawiła też madziaryzacja, dość silna w XIX wieku. Ubiegły wiek niesławnie się zapisał prawie całkowitym zanikiem żydowskiej społeczności a po II Światowej Wojnie również społeczności niemieckiego pochodzenia. Jednak w tworzeniu kulturowych wartości współpracowali Spiszacy pochodzący ze wszystkich grup narodowościowych, jedni w większej, inni w mniejszej mierze. Nie zgadzam się jednak z poglądem, że na Spiszu nie można mówić o słowackiej kulturze, ale o niemieckiej czy węgierskiej, jak to jeszcze dziś niektórzy uważają. Chodzi o wartości kulturowe ukazujące szerokość i głębokość ludzkiego geniuszu od średniowiecza do dziś.
Pisemne dokumenty o Lewoczy zachowały się dopiero od połowy XVI wieku. Od tego czasu możemy stosunkowo dokładnie śledzić tak zmiany architektoniczne, jak również historię kościoła. Do tego czasu jesteśmy skazani tylko na fragmentaryczne przekazy, na tradycję i na wyniki badań archeologicznych, które jednak były przeprowadzone tylko pod zakrystią i częściowo w okolicy kościoła. Dotychczasowa literatura ustala powstanie obecnego kościoła św. Jakuba na lata 1290-1400. Ten sąd opiera się na podstawie analizy elementów architektonicznych. O Lewoczy po raz pierwszy pisemnie wspomina się w roku 1249 a w roku 1271 się stała stolicą - civitas capitalis - Związku Miast Spiskich Sasów. Z tradycji i z archeologicznych badań wiemy, że Lewocza już przed tym miała co najmniej dwa kościoły: kościół Świętego Ducha - romańską rotundę z XI wieku stojąca na miejscu dzisiejszego franciszkańskiego kościoła przy Bramie Koszyckiej i kościół św. Mikołaja usytuowany na południe od dzisiejszego miasta, w wiosce nazywanej Stara Lewocza. Drugi kościół pochodził z końca XI i początku XII wieku a rozbudowywany był jeszcze w połowie XIII wieku i w XIV., ewentualnie w XV wieku. Na podstawie dotychczasowych historycznych i archeologicznych badań można stwierdzić, że fundamenty Lewoczy pokrywają się z dzisiejszymi a zasadnicze założenia urbanistyczne powstały w okresie tuż po najeździe tatarskim, mniej więcej do roku 1245. Jeśli w tym czasie powstawało miasto, musiał powstać również kościół parafialny, ponieważ stary kościół św. Ducha w tym miejscu się nie znajdował. Jest pewne, że dzisiejsza zakrystia stoi na fundamentach z połowy XIII wieku. Około roku 1270 była przebudowana. Ponieważ niektóre jej kapitele z romańskimi motywami powtarzają się również w prezbiterium dzisiejszego kościoła, nie jest wykluczone, że w tym czasie zakrystia tworzyła część pierwotnego kościoła stojącego na miejscu dzisiejszej świątyni albo była osobną kaplicą. Ewentualnie dzisiejsza zakrystia tworzyła prezbiterium własnego kościoła. Pewne jest, że rozwój miasta, szczególnie po otrzymaniu rozległego prawa składu z roku 1321, wymagał znacznie większego i godniejszego kościoła. Na tej podstawie można stwierdzić, że obecny kościół św. Jakuba był postawiony mniej więcej w latach 1330-1350 do 1370. Z tego czasu zachowały się ścienne malowidła, które przedstawiają terminus ad quem. Nie jest pewne, czy kościół był wybudowany od razu czy w dwóch etapach. Pewne jest to, że pod koniec XIV wieku kościół już stał i że dalsze prace budowlane dotyczyły tylko przybudówek i ozdób.
Kościół św. Jakuba w Lewoczy jest znany przede wszystkim dzięki gotyckim ołtarzom. Przy nich jakoś nikną ścienne malowidła. W kościele są ich całe rzędy a wiele z nich ma wielką wartość historyczną i artystyczną. Większość z nich pochodzi z XIV-XV wieku. W średniowieczu pomagały w kształceniu niepiśmiennych obywateli miasta w dziedzinie wiary i moralności, przez co odgrywały szczególną rolę w pogłębianiu chrześcijańskiej świadomości. W XVII i XVIII wieku straciły swoją edukacyjną funkcję i stopniowo prawie wszystkie były zakrywane kolejnymi malowaniami kościoła lub nowymi tynkami. Okryto je podczas generalnego remontu kościoła na początku lat 60-tych minionego wieku i stopniowo restaurowano.
Jest najwyższym gotyckim ołtarzem na świecie. Jego wysokość wynosi 18,62 m, co odpowiadało 60-ciu lewockim stopom, szerokość wynosi 20 lewockich stóp. Wypełnia przestrzeń świątyni od podłogi aż po sufit. Powstał w pracowni Mistrza Pawła z Lewoczy jako jego chef d'oeuvres w latach 1508-1510. Potem dłuższy czas "stał w drewnie", zatem nie malowany i nie złocony. Dokończony został w roku 1517.
Najwybitniejszym lewockim humanistą był dr Jan Henckel. Studiował na uniwersytetach w Wiedniu, Padwie, Wenecji Bolonii i Krakowie a w latach 1513-22 był lewockim proboszczem. Później został spowiednikiem królowej i wrocławskim kanonikiem. Pisywał z Erazmem z Rotterdamu. To on właśnie zamówił ołtarz św. Jana datowanego, według napisu na ołtarzu, na rok 1520. Jego wykonawcą był Mistrz Paweł z Lewoczy. Wraz z ołtarzem św. Anny jest wykonany w duchu włoskiego renesansu. Jest to dowodem na to, że Paweł z Lewoczy był artystą, który znał artystyczne prądy swojej epoki a konserwatywne dzieła wykonywał tylko na życzenie swoich klientów. Henckel dał mu wolną rękę i tak Mistrz Paweł udowodnił jak głęboko poznał zasady renesansowego stylu.
Jest to renesansowy ołtarz podobny do ołtarza św. Jana, ale o wiele prostszy. Pochodzi z pracowni Mistrza Pawła i musiał powstać przed rokiem 1516, ponieważ już wtedy się o nim wspomina.
Pochodzi z pracowni rzeźbiarskiej, która działała w Lewoczy przed przyjściem Mistrza Pawła. Powstał w latach między 1495-1500. Na predelli ma ulubiony motyw średniowiecza "Corpus domini" - Chrystus wstający z grobu, otoczony z dwóch stron reliefami Matki Bożej i św. Jana Ewangelisty. W ołtarzowej szafie stoją figury św. Piotra z kluczami i św. Pawła z mieczem.
Należy do tych, których dokładna data powstania nie jest znana, ani też nie zachował się w całości a jego dzisiejszy wygląd nie odpowiada pierwowzorowi.
Jest jednym z najstarszych zachowanych ołtarzy kościoła. Predellę tworzy tryptyk należący do najstarszych malowideł na Słowacji. Pochodzi z około roku 1400 a przedstawia pośrodku Chrystusa na tronie między aniołami, na prawo sen Jakuba a na lewo nowsze przedstawienie św. Zofii z córkami: Wiara, Nadzieja i Miłość (wcześniejsza wersja była usunięta).
Pierwotny ołtarz, przed którym składał po wybraniu przysięgę lewocki burmistrz, był podczas kontrreformacji zniszczony. Została z niego tylko figura, która była przerobiona na figurę św. Floriana i w tej postaci służyła najpierw na oddzielnym ołtarzu a potem w szczycie korwinowskiego ołtarza.
Składa się z wielkiego obrazu w artystycznie wyrzeźbionej ramie, stojącym na mensie, z której pierwotny ołtarz był zdjęty podczas powstania Tökölyho w roku 1683. Zamówił go lewocki proboszcz Stefan Györfy w roku 1696 a konsekrowany był w roku 1715.
Również zajmuje miejsce usuniętego ołtarza w roku 1683. I ten ołtarz zamówił proboszcz Stefan Györfy w roku 1696 a konsekrowany był w roku 1715.
Należy do najwartościowszych i historycznie najcenniejszych ołtarzy. Stoi na czole północnej nawy. Na predelli ma relief Chrystusa na tronie a po bokach dwa herby: herb Lewoczy i polskiego orła. Z tego można wnioskować, że pieniądze na postawienie tego ołtarza dali bracia Jagiellonowie, którzy się spotkali w Lewoczy w 1494 na tajnej naradzie. Nazywa się też Ołtarzem Trzynastu Spiskich Miast.
14 listopada 1698 znaleziono w lewockim ratuszu zamurowaną grupę rzeźb składająca się z klęczącej Madonny, św. Józefa, trzech aniołów i dwóch pasterzy. Rzeźby odniesiono do kościoła i ustawiono obok głównego ołtarza. Rzeźby miały wyjątkowo wysoką artystyczną wartość. Później okazało się, że są dziełem Mistrza Pawła.
Chodzi o ołtarzową szafę dwóch Marii, która się pierwotnie znajdowało w Kurimanach. Przedstawia Marie idące do chrystusowego grobu z wonnymi maściami.
Przed zamurowanym wejściem w południowej ścianie stoi ołtarz, złożony z części kilku ołtarzy. Godna uwagi jest przede wszystkim predella, przedstawiająca wyjątkowy obraz Pokłonu Trzech Króli, wykonany pod wpływem przydunajskej szkoły. Większą część powierzchni malowidła zajmują widoki przepięknego dunajskiego pejzażu. Predella pochodzi z nieznanego ołtarza.
Jest umieszczony w tyle chrzcielnej południowej nawy. Z pierwotnego ołtarza pozostały tylko malowidła z roku 1493. Prawdopodobnie były przeznaczone do głównego ołtarza kościoła św. Elżbiety, który stał przed lewockimi bramami, ale ze strategicznych powodów był w pierwszej połowie XVI wieku zburzony. Wtedy to obrazy przeniesiono do kościoła parafialnego św. Jakuba i przez pewien czas tworzyły ołtarz. Później już się z nich nie korzystało. W roku 1857 odkrył je profesor Wacław Merklas i na jego prośbę lewocki stolarz wykonał dla nich neogotycki ołtarz. Konsekrowany był w roku 1875.
Barokowy ołtarz kupił lewocki proboszcz w roku 1729 od kamedułów z Czerwonego Klasztoru i postawił go na północnej ścianie, przy zakrystii. Konsekrowany był w roku 1731.
Poza ołtarzami w Kościele św. Jakuba znajduje się szereg wartościowych rzeźb i grup rzeźb, które stoją oddzielnie. Jest ich tyle, że dałoby się z nich utworzyć interesującą i cenną galerię. Niektóre z nich już w trakcie tworzenia były przygotowywane do samodzielnego eksponowania (krzyże, grupy Ukrzyżowania), inne stanowiły lub mogły stanowić część wyposażenia ołtarzy. Większość z nich pochodzi z Lewoczy i już od dawna znajduje się w kościele św. Jakuba.
Najważniejsze wyposażenie każdego kościoła katolickiego stanowi tabernakulum, w którym jest przechowywany Najświętszy Sakrament - zgodnie z wiarą katolików Ciało Chrystusa. Obecnie tabernakula znajdują się na ołtarzach. W średniowieczu Najświętszy Sakrament przechowywano w tzw. pastoforiach, które znajdowały się na ogół we wnękach w ścianach świątyni za ołtarzem, albo miały kształt wieżyczek. Trzy tego typu pastoforia znajdują się w kościele św. Jakuba w Lewoczy.
Znajduje się w tylnej części nawy głównej, gdyż powstała w okresie reformacji a w kościołach ewangelickich ambony mają centralne położenie. Pierwotna ambona znajdowała się w przedniej części nawy głównej.
Lewocki kościół posiadał organy już w XV wieku, później tymczasowo miał dwoje organów. Obecne organy zbudowali w latach 1624 -1630 krakowski organista Hans Hummel, stolarz Andrej Hertel z Krakowa i rzeźbiarz Hans Schmit, pochodzący z Dani. Wykonano je na koszt miasta i bogatego mieszczanina Fridricha Pobsta. Gdy organista Hummel zmarł w roku 1630, w wyniku upadku z rusztowania, część organową ukończył polski organista Jerzy Nitrowski.
W tylnej części południowej nawy przed ołtarzem św. Alžbety Durínskej, w tzw. kaplicy chrzcielnej, stoi chrzcielnica z brązu pochodząca z ostatniego ćwierćwiecza XIV wieku. Ma kształt gotyckiego kielicha. Jest dziełem warsztatu odlewniczego ze Spiskiej Nowej Wsi.
Ławki stanowiły w średniowieczu ważny element kościołów. Zwłaszcza w okresie reformacji najważniejsze rodziny miały w kościele rezerwowane miejsca albo sporządzały dla siebie własne ławki. W Lewoczy zachowała się część średniowiecznych ławek, z których wiele posiada wartość historyczną i artystyczną.
Kościół jest oświetlony przez duże trzyczęściowe gotyckie okna z ładnymi ornamentami na wierzchu. Znajdują się one na stronie wschodniej, południowej a jedno także na północnej. Nie wiadomo, czy były poprzednio wypełnione artystycznymi witrażami. Prawdopodobnie nie, dlatego że wprawdzie w zapisach księgowych często wspomina się o wymianie szyb, nigdy jednak nie pisze się o szkle kolorowym. Obecne witraże pochodzą z II połowy ubiegłego wieku. Zamówiło je kilku mecenasów, wyprodukowano je w sposób fabryczny. Ich ikonografia jest także przypadkowa.
Kościół św. Jakuba w Lewoczy jest znany przede wszystkim dzięki swojemu ołtarzowi głównemu autorstwa Mistrza Pawła. W powszechnej świadomości mniej funkcjonuje naprawdę niepowtarzalny zbiór ołtarzy gotyckich. Do mniej znanych pamiątek należy także rozległy zbiór epitafiów i mortuariów pochodzących z okresu od XIV do XVIII wieku, chyba największy taki zbiór na Słowacji. Zawiera on powyżej czterdziestu kamieni nagrobkowych, tablic i szyldów, posiadających różną wartość artystyczną, ale mających ogromną wartość historyczną i kulturalną. Uwaga człowieka w okresie renesansu i reformacji odwróciła się od Boga i zwróciła ku człowiekowi. Człowiek zaczął umieszczać swoje pomniki także w pomieszczeniach kościelnych. Ołtarzy już nie budowano, przybywały za to nieustannie pomniki nagrobne, szyldy i kamienie poświęcone zmarłym, którzy byli chowani w kościele, albo w samodzielnych kryptach albo pod podłogą. Tego typu pochówki były powszechne aż do czasu panowania Jozefa II, który tego zabronił. Później jednak ludzie wrócili powszechnie do tego typu pochówku a krypty sporadycznie są w użyciu na cmentarzach do dnia dzisiejszego. Podczas kontrreformacji liczne epitafia z kościołów usunięto jako profanujące, nie pasujące do przestrzeni kościelnych. O kulturze lewoczan świadczy to, że tak jak w czasie reformacji zachowano stare ołtarze, tak podczas kontrreformacji zachowano w kościele liczne epitafia i nagrobki. Usunięte zostały jedynie chorągwie, zbroje i broń, które im towarzyszyły. Liczne kamienie nagrobne przez to, że były przymocowane do podłogi kościoła, w wyniku chodzenia po nich uległy wygładzeniu i zniszczeniu. Wiele z nich uratowano dzięki temu, że w ubiegłym wieku były przymocowane do kościelnych murów. Niektóre epitafia znajdują się dokładnie w tych samych miejscach, w których je pierwotnie umieszczono. Chodzi zwłaszcza o epitafia kamienne, które zaraz przy instalowaniu były dobrze przymocowane do murów albo filarów kościoła. Liczne epitafia podczas malowania kościoła albo renowacji zostały przeniesione do innych miejsc. Przemieszczano je przede wszystkim do tylnych kaplic, które miały dzięki temu uzyskać charakter swego rodzaju galerii. Trzeba zaznaczyć, że wiele epitafiów oddała do restauracji na własny koszt kancelaria parafialna. Dopiero w ostatnim czasie pomocy w pracach restauracyjnych udzieliło państwo.
Rzemiosło artystyczne było wykorzystywane nieomal we wszystkich zabytkach, z którymi do tej pory się zapoznaliśmy: w architekturze, przy ołtarzach, epitafiach itp. Oprócz tego jest także w Kościele św. Jakuba wiele mniejszych rzemieślniczych wyrobów artystycznych, których jednak nie można zaliczyć do wcześniejszych rozdziałów. To wcale nie obniża ich wartości. Zwiedzający zazwyczaj przechodzi obok nich obojętnie, przez co sam w jakiś sposób sam się zubaża. Chcemy zwrócić przynajmniej uwagę na najbardziej znane spośród nich.
Kościół św. Jakuba w Lewoczy jest żywym kościołem parafialnym. Na jego utrzymanie łożą wierni poprzez ofiary składane na tacę. Z tych składek, darów i zbiórek wiernych, były restaurowane prawie wszystkie zabytki wnętrza, także po II Soborze Watykańskim, gdy już nie wszystkie służą celom wyłącznie liturgicznym. Właściciel i użytkownicy kościoła uświadamiają sobie, że stanowi on jedyny w swoim rodzaju, niepowtarzalny skarb kultury naszego narodu a także innych narodów, które przy jego tworzeniu i utrzymywaniu ze sobą współdziałały. Mamy świadomość, że chodzi o znaczący składnik kultury europejskiej i światowej, przykład wkładu chrześcijaństwa do europejskiego dziedzictwa. Witamy każdego zwiedzającego, który jest szczerze zainteresowany wartościami ludzkiego ducha i pracy ludzkich rąk. Dążeniem naszym jest wzbogacenie zwiedzających o wrażenia estetyczne a także zapoznanie ich z wynikami badań w dziedzinie kultury i estetyki, przyczynienie się do estetycznego, moralnego i kulturalnego wychowania i wzmocnienia świadomości i dumy narodowej.
